خطر حذف کامل گوشت قرمز از سبد خانوار
به گزارش آتیه آنلاین، دستاندرکاران تولید گوشت قرمز در کشور بر این باورند که طی سالهای اخیر میزان مصرف گوشت قرمز در ایران کاهش ۵۰ درصدی داشته است. در روزهای اخیر نیز روند افزایشی قیمتها همچنان ادامه دارد. کاهش مصرف گوشت قرمز در سبد خانوار بدون شک دارای تبعاتی برای سلامت جامعه خواهد بود و افت کیفیت زندگی و سلامت در کشور، هزینههایی را برای نهادهای خدماتی نظیر تأمین اجتماعی ایجاد خواهد کرد. برای مقابله با اثرات سوء حذف گوشت قرمز از سبد خانوار، لازم است بدانیم که چرا قیمت این محصول رو به افزایش است. اگرچه برخی بر این باورند که صادرات دام زنده از ایران زمینه گران شدن گوشت را فراهم کرده، اما تولیدکنندگان نظر دیگری دارند و معتقدند صادرات دام زنده تأثیر چشمگیری در قیمتها ندارد. علیرضا آقاشاهی مسئول بخش تحقیقات تغذیه مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور نیز در گفتوگو با آتیهنو تأکید میکند که خشکسالی و تغذیه دستی به همراه افزایش قیمت نهادههای دامی زمینه رشد قیمت گوشت قرمز را فراهم کرده؛ زیرا ۷۰ درصد هزینههای تولید در بخش دامپروری به قیمت نهادهها مربوط میشود. او میگوید تنها راه کاهش قیمت گوشت، حذف دلالان از زنجیره توزیع است و این مسأله به میزان ۲۰ درصد در کاهش قیمت عرضه این محصول تأثیرگذار خواهد بود.
قیمت گوشت قرمز طی هفتههای گذشته روندی صعودی به خود گرفته و همچنان این روند ادامه دارد. بر اساس گزارش خبرگزاری مهر - و در زمان تنظیم این گزارش- قیمت هر کیلوگرم شقه گوسفندی بین ۱۴۰ تا ۱۴۸ هزار تومان، راسته گوسفندی بین ۱۴۵ تا ۱۴۸ هزار تومان، سردست گوسفندی بین ۱۳۹ تا ۱۴۸ هزار تومان، ران گوسفندی بین ۱۶۰ تا ۱۷۹ هزار تومان و ران گوساله بین ۱۶۵ تا ۱۷۹ هزار تومان است.
به گفته فعالان بازار، مطرح شدن مباحث مبنی بر حذف ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی در هفتههای گذشته منجر به این افزایش قیمت شده و با وجود اینکه مسئولان دولتی حذف ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی را تکذیب کردند هنوز بازار گوشت به تعادل نرسیده است.
کاهش ۵۰ درصدی سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران
در چنین شرایطی مباحث متفاوتی درباره سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران هم مطرح میشود. فرشاد مؤمنی در نشست «تورم ساختاری در اقتصاد ایران؛ ریشهها و راهحلها» مطرح میکند: «آیا شهروندان گرامی و حکومتگران میدانند که در بدترین سالهای جنگ و بر اساس گزارشهای رسمی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، خانواههای این کشور سالانه ۱۲۲ کیلو گوشت قرمز مصرف کردهاند و این میزان الان به ۶ تا ۷ کیلوگرم رسیده است؟»
بر اساس آماری که این اقتصاددان ارائه میکند، هر خانوار ایرانی در زمان جنگ در یک ماه کمی بیش از ۱۰ کیلوگرم گوشت مصرف کرده، اما حالا این رقم به ۶ کیلوگرم رسیده است. بنابراین بر اساس آماری که او ارائه میدهد، سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران طی سه دهه به میزان ۴۰ درصد کاهش یافته؛ اما مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور معتقد است که مصرف سرانه گوشت در کشور از ۱۲ کیلوگرم در سال به ۶ کیلوگرم رسیده و به عبارتی با ۵۰ درصد کاهش مصرف مواجه شده است.
افشین صدردادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور در صداوسیما این مطلب را اعلام و دلیل آن را اقدام دامدار به کشتار دامهای مولد معرفی میکند.
او میگوید: «توان دامدار برای نگهداری دام (سبک و سنگین) کاهش یافته و نظام توزیع در کشور دلال محور است.»
صرف ۴۰ درصد حقوق برای یک وعده غذای گوشتی
برای اینکه بدانیم چرا سرانه گوشت قرمز در ایران به شدت کاهش یافته، نیاز به یک حساب سرانگشتی داریم. بر اساس اعلام مراکز رسمی، حقوق و مزایای یک کارگر متأهل با دو فرزند ۴ میلیون و ۲۴۰ هزار تومان است. اگر میانگین قیمت هر کیلوگرم گوشت قرمز در بازار را ۱۴۰ هزار تومان در نظر بگیریم، با حقوق پایه کارگر تقریباً ۳۰ کیلوگرم گوشت در هر ماه میتوان خرید. حال فرض کنیم که هر خانوار چهار نفره در روز، یک وعده غذای گوشتی مصرف کند، به این ترتیب، این خانواده روزانه ۴۰۰ گرم گوشت نیاز دارد که در ماه ۱۲ کیلوگرم میشود. با در نظر گرفتن قیمت ۱۴۰ هزار تومانی برای هر کیلوگرم گوشت، یک کارگر باید یک میلیون و ۶۸۰ هزار تومان از حقوق خود را صرف پرداخت قیمت گوشت کند. به این ترتیب هر ماه باید نزدیک به ۴۰ درصد حقوق یک کارگر برای خوردن یک وعده غذای گوشتی صرف شود. این در حالی است که گوشت به تنهایی غذای خانواده نیست و در سفره در کنار گوشت برنج، نان و دیگر مواد غذایی هم استفاده میشود، با این حساب و کتاب ساده و با در نظر گرفتن سایر هزینههای خانوار نظیر هزینههای درمانی، پوشاک، اجاره بهای مسکن و غیره میتوان فهمید که خانوارها برای ایجاد تعادل در سبد هزینههای خود گوشت گران را از مواد غذایی خود حذف کردهاند. حذف این ماده غذایی بدون شک بر سلامت جامعه اثرگذار خواهد بود و به اعتقاد کارشناسان، حتی میتواند روی هزینههای درمانی هم مؤثر واقع شود. به این ترتیب با حذف گوشت، هزینههای تحمیلی به مجموعههای خدماتی نظیر تأمیناجتماعی هم افزایش خواهد یافت.
صادرات دام زنده عامل افزایش قیمت نیست
با توجه به هزینههای مترتب بر نظام سلامت کشور، بسیار اهمیت دارد که بدانیم چگونه میتوان قیمت گوشت را کنترل کرده و آن را به سبد خانوار اضافه کنیم تا با این شیوه و انجام اقدامات پیشگیرانه، هزینههای سازمانهای خدماتی نظیر تأمین اجتماعی را کاهش دهیم. در روزهای اخیر مباحثی در زمینه اثر صادرات دام زنده بر قیمت گوشت در رسانههای مختلف مطرح و منجر به تصمیم دولت برای توقف صادرات دام زنده شد؛ اما افشین دادرس رئیس اتحادیه دام سبک در گفتوگو با خبرگزاری مهر، ادعاهای مطرح شده در زمینه اثر صادرات دام زنده بر قیمت گوشت را رد میکند.
او با اشاره به ممنوعیت صادرات دام زنده در دو هفته اخیر، اضافه میکند: «قیمت دام زنده طی حدود ۴۵ روز گذشته ۳ تا ۴ هزار تومان افزایش یافته، اما توزیعکنندگان گوشت در بازار مدعی شدند که در این مدت قیمت گوشت روزانه ۳ هزار تومان بالا رفته است. بنابراین به وضوح میتوان دید که افزایش قیمت گوشت هیچ ربطی به صادرات ندارد و مربوطه به کسانی است که بازار عرضه گوشت را در اختیار دارند.»
چه عواملی بر قیمت گوشت تأثیرگذار است؟
در رابطه با افزایش قیمت گوشت قرمز در بازار، علیرضا آقاشاهی مسئول بخش تحقیقات تغذیه مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور گفتوگو کردیم. او به آتیهنو عنوان میکند: «قیمت گوشت مثل هر محصول دیگری تابع یکسری عوامل است. حدود ۷۰ درصد هزینه تولید را خوراک دام تشکیل میدهد. طبیعی است که هر عاملی روی قیمت خوراک دام اثر بگذارد، روی قیمت محصول هم تأثیرگذار خواهد بود. امسال یکسری شرایط خاصی علاوه بر اینها حاکم شد که منجر به افزایش قیمت گوشت شد.»
این مقام مسئول اضافه میکند: «یکی از مهمترین عوامل، خشکسالی است! حدود ۴۰ درصد گوشت قرمز مورد نیاز جامعه توسط گوسفند و بز تولید میشود. گوسفند داشتی وابسته به مرتع است و این یعنی تولید گوشت گوسفند به شرایط اقلیمی وابسته است.»
مسئول بخش تحقیقات تغذیه مؤسسه تحقیقات علوم دامی میگوید: «گوسفند داشتی - یا همان میش مولد- خوراکش عمدتاً وابسته به مرتع است. این میش بره تولید میکند و برهها به سیستم پرواربندی هدایت میشوند. در سالهای ترسالی، خوراک میش داشتی از طریق مرتع و پسچر تأمین میشد. امسال به دلیل خشکسالی، مراتع یک مقدار کمبازده شدهاند، حتی سطح زیر کشت یکسری محصولات مانند گندم دیم و غیره به دلیل کاهش بارندگی کم شده است، در نتیجه میزان پسچرها هم کم شده است و خوراک برای دام مولد کم شده است.»
آقاشاهی ادامه میدهد: «در سال جاری دامداران مجبور به تغذیه دستی دام مولد شدهاند که این مسأله زمینه افزایش قیمت را فراهم کرده است. قبلاً اگر سهم عمده خوراک دام مولد را مرتع و پسچر تأمین میکرد، امسال سهم مرتع و پسچر کاهش یافته و دامداران به خرید کاه روی آوردهاند. من در هیچ سالی ندیدهام که هر کیلوگرم کاه، ۵ هزار تومان قیمت داشته باشد. ما کاه را به عنوان یک ماده علوفهای در جیره استفاده میکنیم اما این محصول صرفاً شکم پرکن است و خیلی ارزش غذایی بالایی ندارد. عرضه نامتقارن و افزایش تقاضا، باعث افزایش قیمت این نهاده و تأثیر بر قیمت نهایی گوشت شده است.»
او بیان میکند: «در سیستم تولید و پرواربندی، وقتی برهها در اسفند و فروردینماه به دنیا میآیند، به تدریج از شیر گرفته میشوند. بعد که بره توان خوردن علوفه پیدا کرد، دامداران آنها را تا شهریورماه به مزارع میبرند تا از پسچر مزرعه استفاده کنند. امسال به دلیل خشکسالی، تغذیه برهها نیز دستی شده است. در سالهای قبل، برهها تا رشد کنند و اصطلاحا اسکلت پُر کنند، تغذیه از مراتع و پسچرها را انجام میدادند که این روند به دلیل خشکسالی کوتاه و متوقف شده است. امسال سهم بسیار عمدهای از علوفهای که از طریق پسچر و مراتع تأمین میشد به خوراک دستی یعنی کاه، یونجه و کسنتانتره تبدیل شده و دامدار مجبور است تا قبل از ورود به مرحله پرواربندی از تغذیه دستی استفاده کند. این مسأله بر هزینههای تولید اثرگذار است.»
مسئول بخش تحقیقات تغذیه مؤسسه تحقیقات علوم دامی میگوید: «ما در تأمین نهادههایی مانند ذرت، سویا یا جو میتوانیم از واردات استفاده کنیم، اما از آنجا که وزن مخصوص علوفه خشک پایین است، امکان واردات علوفه شامل یونجه، کاه و کلش را از خارج نداریم؛ زیرا واردات آن فوقالعاده گران تمام میشود. البته تلاشهایی شد که از روسیه و اسپانیا علوفه وارد شود، اما این تلاشها هم به دلیل کرایه حمل بالا، بینتیجه باقی ماند.»
او درباره اثر صادرات دام زنده بر قیمت گوشت قرمز عنوان میکند: «با توجه به بحث کمارزش شدن پول ملی ما، یک زمانی بحث قاچاق دام مطرح شد. بعد موضوع صادرات پیش آمد. صادرات دام زنده یک شمشیر دولبه بوده و هست؛ زیرا کمک کرد دامهایی که نمیتوانیم تغذیه کنیم را از کشور خارج کنیم و فشار روی بحث نهادهها کم شود، اما این تصمیم یک تأثیر جزیی هم روی قیمت گوشت داشت. البته این تأثیر در مقابل سایر عوامل تأثیرگذار از جمله قیمت خوراک بسیار کمتر بود.»
آقاشاهی میگوید: «در هر برهه زمانی، قیمتی که محصول از دامدار خریداری میشود با نرخی که به دست مصرفکننده میرسد، متفاوت است. البته بسیاری از محصولات بخش کشاورزی دچار چنین معضلی هستند. واسطهها و دلالهایی که در این میان هستند، گاهی تا حد سودی که به نصیب دامدار میشود و حتی دو یا چند برابر آن، سود میبرند. اگر بتوانیم در نظام عرضه گوشت قرمز تغییر ایجاد کنیم و آن را مستقیم به دست مصرفکننده برسانیم، قیمتها تا حدود ۲۰ درصد کاهش مییابد.»
او اضافه میکند: «زمانی بحث بر سر این بود که عرضه در فضای مجازی انجام شود و لینک مستقیم بین تولیدکننده و مصرفکننده ایجاد شود که میتواند مؤثر باشد. در مقطعی دیگر هم ساختاری تحت عنوان تعاونیهای روستایی و عشایری تعریف شده بود که فلسفه وجودیشان حلقه واسط بین تولیدکننده و مصرفکننده بود، اما در یک برهه طولانی کلا فروشگاههای تعاونی روستایی و عشایری به ورطه فراموشی سپرده شد. این فروشگاههای بزرگ بهرغم اینکه دولتی بودند برای اهداف دیگر اجاره داده شدند. بعدها متوجه شدند که تعطیلی این واحدها اشتباه بود و نسبت به احیاء آن اقدام شد، اما هنوز این مراکز جایگاه خود را پیدا نکردهاند.»
افزایش حاشیه سود دامدار با عرضه مستقیم
به گفته مسئول بخش تحقیقات تغذیه مؤسسه تحقیقات علوم دامی اگر به هر طریقی گوشت را مستقیم به دست مصرفکننده برسانیم، حاشیه سود دامدار بیشتر خواهد شد.
او ادامه میدهد: «در حال حاضر قسمت عمده فعالیت تعاونیهای روستایی متمرکز بر تأمین نهادهها شده و این مجموعهها حد واسط بین دولت و دامداران قرار گرفتهاند؛ اگرچه این فعالیت اقدام خوبی است، اما کافی نیست. اکنون تعاونیهای روستایی در یک سر زنجیره تولید که سود خوبی دارد، ورود پیدا کردهاند، باید این مجموعهها به آن سوی دیگر زنجیره تولید یعنی بخش عرضه گوشت هم ورود پیدا کنند. به عبارتی به زنجیره تولید گوشت قرمز توجه شود.»
آقاشاهی اضافه میکند: «نکته مهم دیگر اینکه توجه به بهرهوری در امر تولید گوشت قرمز بسیار ضروری است. بیش از ۴۰ درصد گوشت قرمز در واحدهایی تولید میشود که از نظر ضریب مکانیزاسیوم و نفوذ دانش فنی در سطح پایینی قرار دارند و لازم است در خصوص مدیریت تغذیه و تولید در این بخش تحولی صورت گیرد. این تحول حتی با مصرف همین نهاده های فعلی میتواند تأثیر شگرفی بر تولید گوشت قرمز، عرضه بیشتر و در نتیجه متعادل شدن قیمت بدون تأثیر بر سود دامدار را داشته باشد.»