پوکـــــی استخوان عارضه اسکلتی دوران پیری
دکتر صبا حشمتی، متخصص روماتولوژی در مورد بیماری پوکی استخوان میگوید: «پوکی استخوان یا «استئوپروز» بیماری گسترده استخوانی است که با کاهش توده استخوانی همراه است و منجر به افزایش شکنندگی استخوانها میشود. این بیماری در مراحل اولیه علامت مشخصی ندارد، اما زمانی که بیماری پیشرفت میکند با یک زمین خوردن ساده فرد دچار شکستگی استخوانها از چند ناحیه میشود. زیرا حداکثر توده استخوانی تا قبل از ۳۰سالگی رخ میدهد. بنابراین زمینه ایجاد پوکی استخوان در کودکی و نوجوانی فراهم میشود. یعنی اگر فردی در زمان کودکی و پس از آن سبک زندگی نامناسب داشته باشد (عدم تغذیه مناسب، عدم فعالیت فیزیکی کافی، مواجهه با دود دست اول یا دوم دخانیات و...) زمینه بروز پوکی استخوان برای او در بزرگسالی فراهم میشود.»
او با بیان این مطلب که افزایش سن و کمتحرکی از علل ابتلا به این بیماری است میافزاید: «حدود ۷۰ درصد موارد پوکی استخوان علل ژنتیکی دارد یعنی فرزندان خانوادههایی که والدین آنان دچار پوکی استخوان هستند احتمال دارد که بیشتر درگیر این بیماری شوند. حدود ۳۰ درصد دیگر هم به علت مصرف کم لبنیات، کلسیم و ویتامین (D) دچار این بیماری میشوند.»
این متخصص روماتولوژی با بیان اینکه متأسفانه بیماری پوکی استخوان هیچگونه علامت هشداردهندهای ندارد میگوید: «مهمترین و شایعترین محل این شکستگیها مهرههای گردن، استخوانهای ران و مچ دستهاست. در بعضی مبتلایان نیز حملات به صورت درد شدید وجود ندارد و فقط دردهای مزمن کمر بروز میکند که با ایستادن و حرکت، تشدید میشود.»
علائم پوکی استخوان
او میگوید: «از جمله شایعترین علائم پوکی استخوان میتوان به کم شدن تدریجی قد، خم شدن قامت یا قوزدار شدن ستون فقرات، دردها و گرفتگی شبانه پاها، درد مداوم و شدید کمر، شل شدن دندانها و عقبرفتگی لثهها، اختلال در گرفتن اشیا و استفاده از آنها و بالارفتن تعداد ضربان قلب اشاره کرد. مهمترین علامت پوکی استخوان درد است. این درد زمانی که استخوان دچار شکستگی میشود، به وجود میآید. البته شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان معمولاً به صورت شکستگیهای ریز و بدون جابهجایی است که بدون وارد شدن ضربههای شدید به اندام ایجاد میشود. بیمار به دنبال یک حرکت بدنی که ممکن است قدری متفاوت از حرکات معمول باشد، دچار شکستگیهای ریز و بدون جابهجایی و یا با جابهجاییهای اندک در استخوانها میشود و چون استخوان پوک شده ضعیف است، برای شکسته شدن نیازی به نیروی زیادی ندارد. خم شدن بر روی زمین برای بلند کردن یک وسیله یا چرخشهای ناگهانی کمر میتواند در یک فرد دچار پوکی استخوان، موجب شکستگی خفیف شود. از طرف دیگر این شکستگیها موجب تورم یا تغییر شکل استخوان میشود. به مرور زمان که سن بیمار بالا میرود، استخوانهایش پوکتر میشود و تعداد این شکستگیها هم افزایش مییابد. هربار بیمار دچار درد کمر، لگن، دنده یا مچ دست میشود و بعد از چند هفته بهبود مییابد. بیمار ممکن است به چند پزشک هم مراجعه کند، اما ممکن است چیزی بیش از مسکن و یا چند داروی تقویتی دریافت نکند.»
درمان
دکتر حشمتی در پاسخ به این پرسش که آیا پوکی استخوان درمان دارد، یادآوری میکند: «درمان پوکی استخوان با توجه به ســــن، جنس و میزان کاهش تراکم استخوانها در افراد، متفـــاوت است و در این صورت توصیهها و داروهایی با توجه به شرایط بیمار و طبق نظر پزشک معالج، تجویز میشود. معمولاً بیمار تحت معاینه منظم قرار میگیرد و بهطور منظم با بررسی BMD (بالا بردن ذخیره استخوانی) به فواصل مشخص پیگیری میشود و درمان تا حصول نتیجه نهایی ادامه مییابد. اگر میزان پوکی استخوان چندان شدید نباشد درمانهای غیردارویی پیشنهاد میشود. به عنوان نمونه با توصیه مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین (D) یا مصرف مکملهای غذایی، میتوان به این افراد کمک کرد. البته مصرف بیش از حد ویتامین (D) هم ممکن است خطرناک باشد و سنگ کلیه ایجاد کند. کلسیم یک ماده معدنی موجود در استخوان است و داشتن کلسیم کافی در رژیم غذایی سالم و متعادل نقش مهمی در حفظ سلامت استخوانها دارد. برای بیشتر بزرگسالان سالم مقدار کلسیم روزانه توصیه شده ۷۰۰ میلیگرم است که افراد باید این مقدار را از رژیم غذایی متنوع دریافت کند.
ویتامین (D) برای کمک به بدن در جذب کلسیم مورد نیاز است. تمام بزرگسالان باید ۸۰۰ واحد در روز ویتامین (D) دریافت کنند. از آنجایی که ویتامین (D) تنها در تعداد کمی از مواد غذایی وجود دارد، دریافت مقدار کافی این ویتامین تنها از مواد غذایی دشوار است. بنابراین بزرگسالان باید مکمل حاوی ۱۰ میکروگرم ویتامین (D) را به صورت روزانه مصرف کنند.»
او با بیان این مطلب که آزمایش سنجش تراکم استخوان معمولاً یک تا دو بار در سال انجام میشود، میگوید: «آزمایش تراکم استخوان یک شیوه عکسبرداری پزشکی است که در آن استحکام استخوانهای بدن مورد سنجش قرار میگیرد. آزمایش تراکم استخوان یک ابزار کاربردی برای ارزیابی احتمال ابتلای فرد به پوکی استخوان و شکستگیهای استخوانی در آینده است.»
پوکی استخوان یک بیماری ارثی است و فرزندان بیماران مبتلا به این بیماری بیشتر مستعد ابتلا هستند. از این رو باید تغذیه مناسب و تحرک کافی داشته باشند. افزایش میزان پوکی استخوان با افزایش سن همراه است و میزان بروز پوکی استخوان در زنان نسبت به مردان و در سفیدپوستان نسبت به سیاهپوستان بیشتر است. درمان پوکی استخوان در افراد مسن سختتر از دیگر افراد است. ورزش، رژیم غذایی مناسب، مصرف مقادیر لازم کلسیم و ویتامین (D) و بهطور کلی رعایت اصول روش زندگی سالم در پیشگیری و درمان پوکی استخوان اهمیت زیادی دارند.