چگونگی تشخیص و درمان بیشفعالی در کودکان
بیشفعالی چیست و در اثر چه عواملی به وجود میآید؟
بیشفعالی یا کمبود توجه، اختلال رفتاری است که با کمتوجهی، حواسپرتی، تکانشگری و نقص تمرکز همراه است. معمولاً کودکان مبتلا به این بیماری نمیتوانند رفتارشان را کنترل کنند و به آنها نظم بخشند. کودکان به دلیل این ناتوانی نمیتوانند رفتاری هماهنگ و مناسب با محیط اطراف خود نشان دهند. بررسیها نشان میدهد تقریباً ۳ تا ۵ درصد تمام کودکان به بیشفعالی مبتلا هستند. معمولاً نسبت ابتلای پسران به دختران شش به یک است. علت اصلی این اختلال بیولوژیک یا عصبی، تکاملی است. این کودکان ممکن است نوعی ناهنجاری خفیف در مغز خود داشته باشند که سبب اختلال در توجه، یادآوری و تنظیم فعالیت آنها میشود. در بیشتر موارد وراثت نقش مهمی را در انتقال زمینههای ناهنجاری مغز از یک نسل به نسل دیگر ایفا میکند. گاه بعضی از آسیبهای ساختاری در مغز دیده شده که علت آن میتواند هنگام بارداری، تولد، مسمومیت یا آسیبدیدگی به وجود آمده است.
این بیماری دارای چه علائم و نشانههایی است؟
بیشفعالی اغلب با این علائم همراه است: کودکان دست و پایشان را تکان میدهند و روی صندلی پیچوتاب میخورند و در جاهایی مثل کلاس که باید آرام روی صندلی بنشینند جایشان را ترک میکنند، در موقعیتهایی که مناسب نیست شروع به دویدن و بالا و پایین پریدن میکنند، در بازی یا شرکت کردن آرام در بازیها مشکل دارند، دائم در حال جنبیدن هستند و بیش از حد حرف میزنند. معمولاً مشکلات توجه این کودکان در فعالیتهای دیداری، شنیداری و اموری که به تلاش ذهنی نیاز دارد مشاهده میشود. تمایز رفتاری این کودکان با همسالان در کارهایی است که نیاز به تمرکز و توجه بیشتری دارد؛ مانند انجام تکالیف مدرسه. آنان به دلیل حواسپرتی در به یاد آوردن موضوعات مختلف مشکل دارند؛ زیرا ذهنشان بیش از حد مشغول اطلاعات حسی است. علائم تکانشگری هنگامی ظاهر میشود که کودکان بیشفعال بدون فکر، دست به انجام عملی میزنند. معمولاً تمرکز بر روی یک موضوع واحد برای این کودکان بسیار سخت است. کودکان تکانشی نمیتوانند با تأمل و تعامل مشکلات خود را حل کنند. از این رو اعمالشان بدون تفکر انجام میشود. علائم تکانشگری عبارتند از: قبل از تمام شدن سؤال جواب دادن. این کودکان نمیتوانند نوبت را رعایت کنند و بین صحبت یا بازی دیگران میپرند.
چگونه میتوان بیشفعالی را درمان کرد؟
درمان بیشفعالی معمولاً شامل ترکیبی از روشهای روان درمانی و دارو درمانی است. معمولاً روشهای روان درمانی و درمان بدون دارو برای کودکان مبتلا به این اختلال استفاده میشود. رفتار درمانی، به ویژه آموزش برای والدین، به عنوان اولین خط درمان قبل از تجویز دارو توصیه میشود؛ اینکه چه روشی بهتر و سریعتر عمل میکند به کودک و شرایط خانوادگیاش بستگی دارد. برنامههای درمانی خوب شامل نظارت دقیق، پیگیری و ایجاد تغییرات در صورت نیاز در طول مسیر خواهد بود. دارو درمانی نیز به صورت گسترده برای درمان اختلال بیشفعالی مورد استفاده قرار میگیرد که البته میتواند عوارض متفاوتی را داشته باشد. بسیاری از کودکان و خانوادهها؛ بسته به اثربخشی درمان و تحمل دارو میتوانند گزینههای دارویی مختلف را به طور متناوب تغییر دهند. هدف از درمان بهبود علائم برای بازگرداندن عملکرد در خانه و مدرسه است. پیش از اینکه هر روش درمانی اجرا شود، باید از وجود بیماری مطمئن شد. هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد و بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از ناتوانیهای یادگیری میتوانند علائم مشابهی داشته باشند. یکی از مهمترین مراحلی که به تشخیص اختلالات روانی مانند اختلال بیشفعالی کمک میکند، انجام یک معاینه پزشکی، از جمله تستهای شنوایی و بینایی برای رد سایر مشکلات با علائمی مانند بیشفعالی است.
عدم درمان بیشفعالی چه مشکلاتی را در بزرگسالی ایجاد میکند؟
این اختلال اگر در دوران کودکی درمان نشود در دوران نوجوانی افراد را دچار مشکل تکانشگری و اختلال توجه میکند و مشکلات زیادی را برایشان به وجود میآورد، به طوری که بیشتر نوجوانان مستعد رفتارهای بزهکارانه، افسردگی و مردودی تحصیلی میشوند. این اختلال ممکن است تا دوران جوانی هم ادامه یابد و میتواند عوارض جبرانناپذیری مانند عدم ثبات کاری و فقر اقتصادی، ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی، شکست در روابط احساسی، عدم اعتماد به نفس، سوءمصرف مواد مخدر و عدم توانایی تصمیمگیری را در بزرگسالی برای آنان ایجاد کند.