سلاحهای شیمیایی و میکروبی، یک جنگ نابرابر
در مورد تاریخچه استفاده از سلاحهای شیمیایی توضیح میدهید؟
استفاده از مواد شیمیایی جهت از بین بردن حیوانات موذی از زمانهای گذشته امری معمول بوده است. به مرور زمان با پیشرفت علم، ترکیبات جدیدتری ساخته و به کار برده شد اما متأسفانه عدهای از این ترکیبات مواد سمی و خطرناکی ساختند که علیه انسانها به کار میرود. اولینبار در سال ۱۹۱۲ پلیس فرانسه، گاز اشکآور را برای دستگیری یک گروه گانگستر به کار برد. در سال ۱۹۱۵ کشور آلمان گاز سمی «هیوتین» و علاوه بر آن سم میکروبی بولتنیم را نیز تهیه کرد که در جنگ جهانی اول به کار گرفته شد. اولین سازنده سلاحهای شیمیایی کشور آلمان بود. در سال ۱۹۳۶ پروفسور «گرهارد شرایدر» در آزمایشگاه خود گاز خطرناک جدیدی به نام «تابون» تهیه کرد و در سالهای بعد گازهای «سارین» و «سایون» توسط او و همکارانش تهیه شد. کشور ایتالیا گاز خردل را علیه سربازان چینی به کار برد و در سال ۱۹۵۲ نیز آمریکا ماده سمی دی- اکس را ساخت. با وجود قرارداد کنفرانس ژنو در سال ۱۹۵۲ که استفاده از سلاحهای شیمیایی را ممنوع کرد همچنان استفاده از این سلاحها ادامه داشت. رژیم بعث عراق نیز برخلاف تمامی مقررات بینالمللی در صحرگاه نهم آگوست ۱۹۸۳ از سلاحهای مرگبار شیمیایی که حاوی گازهای سمی بود، استفاده کرد.
گازهای شیمیایی جنگی به چند دسته تقسیم میشوند؟
- گازهای اشکآور: معمولاً طعم فلفل دارند. این گازها به علت تحریک شدید چشم موجب بروز اشک، اسپاسم پلکها، ترس از نور و کوری موقت و منجر به سردرد و تحریک پوست میشوند. اختلال حاصل از آن موقت است و با شستشوی منظم از بین میرود.
- گازهای عطسهآور: از ترکیبات آرسنیک هستند و موجب تحریک مخاط بینی، عطسه، تحریک شدید حلق و گاهی سردرد و استفراغ میشوند و اثرشان گذرا است.
- گازهای خفهکننده: ضایعات این گازها در دستگاه تنفسی است. به علت تحریک و سوزاندن مجاری تنفسی موجب ورم و التهاب مجاری تنفسی شده و منجر به نارسایی تنفسی و مرگ میشود. پس از آلودگی محیط، علائم به صورت سرفه، عطسه و گرفتگی سینه و مشکلات شدید تنفسی ظاهر میشود. تحریک مخاط بینی به صورت اشک، سوزش بینی و آبریزش از بینی و سوزش حلق است. مهمترین این گازها عبارتند از کلر، نیتروژه و استیل سولفوریک کلراید.
- گازهای تاولزا: به شکل مایع روغنی سنگین فرار هستند و مانند ابر در هوا منتشر میشوند. معروفترین آنها عبارتند از: گاز خردل، ازت خردل و لویزیت. گاز خردل در ابتدا فقط بوی مختصری دارد و اثر تحریکی خاصی ندارد، در نتیجه منجر به آلودگی هرچه بیشتر میشود و از مشخصات آن، ثبوت در محیط است و آثار سمی آن چند روز بعد ظهور مییابد. اثرات سمی آن شامل آبریزش بینی، عطسه، قرمزی چشم، تورم، ایجاد تاولهای بزرگ و آسیب به بافتهای بدن است و در ریه باعث سرفههای خشک، از بین رفتن بافت کیسههای هوایی و پس از آن عفونت ریه میشود. این گاز بر روی مغز استخوان نیز اثر میگذارد و سبب از بین رفتن سلولهای مغز استخوان و بافت لنفاوی و کاهش گلبولهای سفید خون که نقش تدافعی در بدن دارند، میشود.
- گازهای اعصاب: مایعات بسیار سمی هستند و بخاری بیرنگ و بیبو تولید میکنند. مهمترین آنها گازهای مهارکننده «کولین استراز» است که باعث تحریک غدد خونی بدن میشود و باعث جریان یافتن بزاق، کند شدن ضربان قلب، استفراغ، اسهال، تعریق شدید پوست و گرفتگی عضلانی میشود. در دستگاه تنفسی، وجود ادم ریه، قطع تنفس، نارسایی شدید تنفسی و همچنین مرگ را به دنبال دارد.
سلاحهای شیمیایی چه عوارضی در بدن به دنبال دارد؟
گازهای شیمیایی به علت جهشهای ژنتیکی که ایجاد میکنند سبب ایجاد تغییر در سلولهای بدن شده و باعث ایجاد سرطان میشوند. بررسی مجروحان جنگی نشان داد افرادی که در معرض این ماده شیمیایی قرار گرفتهاند دچار سرطانهای دستگاه تنفسی و خون شدهاند. به تدریج گازهای اعصاب جای عوامل شیمیایی را گرفتهاند. این گازها معمولاً رنگ و بوی خاصی ندارند و بدون جلب توجه، برای مدت طولانی وارد بدن فرد شده و بلافاصله باعث مرگ قربانی خود میشوند. گازهای شیمیایی بر مغز استخوان اثر کرده و سبب کاهش فعالیت آن و با تغییرات اساسی در سلولهای بنیادی خونساز میشوند. انجام آزمایش شمارش سلولهای خونی در جانبازان شیمیایی نشاندهنده مشکلات خونی و کاهش شدید گلبول سفید است، به طوری که مقاومت در برابر عفونت کم میشود؛ از این رو باید اقدامات حیاتی و حمایتی برای این بیماران صورت گیرد.
در مورد روش درمان گازهای شیمیایی نیز توضیح میدهید؟
مراقبتهای چشمی: شستشوی مداوم چشمها با سرم فیزیولوژی در هر دو چشم و تکرار آن هر ۶ ساعت و استفاده از قطره «سولفا استامید» هر ۳ ساعت یک بار.
مراقبتهای پوستی: شستشوی سریع تاولها و ضدعفونی کردن آن و مراقبت از تاول
مراقبتهای دستگاه تنفس: متأسفانه عوارض تنفسی ناشی از این گازها در صورت نجات فرد آسیبدیده بسیار مزمن و آزاردهنده است و پس از درمان تا مدتها و گاه تا پایان عمر نیز ادامه دارد و بیمار نیازمند مراقبت است.
مراقبتهای زمان حادثه عبارتند: از دهانشویه یا سرم فیزیولوژی، خارج کردن ترشحات حلق و دهان، استفاده از دستگاههای بخور، تجویز اکسیژن و داروی آنتیهیستامین در صورت انقباض مسیرهای هوایی.
همچنین مراقبت دقیق و کافی از بیماران در منزل و یا آسایشگاهها میتواند به روند بهبود آنها کمک کند. توجه به وضعیت دستگاه تنفسی، بررسی و انجام آزمایشهای لازم و در صورت عفونت، درمان سریع و به موقع با آنتیبیوتیکهای مناسب، عدم قرار گرفتن در معرض هوای آلوده و استفاده از اکسیژن و هوای مرطوب نیز در بهبود کیفیت زندگی آنان مؤثر است.