دلیل ابتلا به زخم معده چیست و چگونه میتوان از آن جلوگیری کرد؟
زخم معده چیست و در اثر چه عواملی به وجود میآید؟
زخم معده وجود نقص یا شکاف در جدار داخلی معده است که بیش از پنج میلی متر طول داشته باشد. این زخم در اثر عدم تعادل بین عوامل مخرب موجود در معده از جمله اسید و پپسین (آنزیمهای حلکننده پروتیین) و عوامل دفاعی مانند موکوس و بیکربنات ایجاد میشود و تداوم مییابد. زخم معده در قسمتهای مختلف معده ایجاد میشود. شایعترین محل، نیمه تحتانی و انحنای کوچک معده است. عوامل ایجادکننده این بیماری عبارتند از:
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری: میکروبی است که بیشتر تمایل دارد زیر ترشحات مخاطی معده و در سطح سلولهای پوششی قرار گیرد.
– داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی: این داروها بیشتر در سنین حدود ۶۰ سال به کار گرفته میشوند. از انواع آن میتوان به آسپرین، بروفن، ایندومتاسین، دیکلوفناک، مفتامیک اسید و... اشاره کرد. این داروها با ایجاد آسیب مخاطی و ازدیاد ترشح اسید و کاهش دفاعی مخاطی باعث زخم و خراش در معده میشوند.
- رژیم غذایی: با توجه به اینکه هنوز رژیم غذایی مؤثر در ایجاد زخم معده شناخته نشده، اما به نظر میرسد انواع سس، ترشیجات و انواع ادویه، معده را تحریک میکند. از دیگر عوامل میتوان به مصرف سیگار و ژنتیک نیز اشاره کرد.
زخم معده دارای چه علائم و نشانههایی است؟
علامت شاخص زخم معده، درد در قسمت فوقانی و وسط شکم است. درد خاصیت سوزشی و مالشی دارد و میتواند به نقاط دیگر نیز انتشار یابد. این درد گاه به وسیله بیمار قابل توصیف نیست و با دردی که مثلاً در اندامها ایجاد میشوند، متفاوت است؛ گرچه درد در زخم معده با مصرف غذا شدت مییابد. همچنین تهوع و کاهش وزن در زخم معده شایعتر است. زخم معده دارای علائم غیراختصاصی مانند احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم و نفخ نیز میتواند در اثر زخم معده ایجاد شود.
هلیکوباکتر پیلوری چگونه باعث زخم معده و وارد بدن میشود؟
هلیکوباکترپیلوری نوعی باکتری و به شکل S یا فنری است که باعث تغییراتی در معده و دوازدهه میشود. این باکتری بافت محافظتی پوشاننده معده را آلوده میکند. این امر منجر به آزاد شدن آنزیمها و سموم خاص و فعال شدن سیستم ایمنی میشود. این عوامل با هم ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سلولهای معده یا دوازدهه آسیب رسانند. همین امر باعث التهاب مزمن در دیواره معده (گاستریت) میشود. در نتیجه این تغییرات، معده در برابر آسیبهای ناشی از شیرههای گوارشی مانند اسید معده آسیبپذیرترند. نکته جالب این است که پاسخ ایمنی بدن سبب مصونیت فرد و ریشه کن شدن باکتری نمیشود و میکروب تا زمانی که فرد به طور کامل درمان نشود (حتی تا اخر عمر) همراه او خواهد بود. راه انتقال هلیکوباکتر پیلوری از فرد به فرد است و عمدتاً از راه تماسهای دهان به دهان و یا ارتباط مدفوعی دهانی و یا از راه معده و دهانی است. عواملی مانند سطح پایین اقتصادی اجتماعی، سطح پایین فرهنگ و آموزش، کمبود بهداشت فردی و اجتماعی، سکونت در محل شلوغ، استفاده از آب یا غذای آلوده و تولد و زندگی در کشورهای توسعهنیافته از جمله عواملی است که سبب افزایش شیوع این باکتری در جوامع میشود.
چه افرادی بیشتر مستعد ابتلا به زخم معده هستند؟
قطعاً کسانی که دچار آلودگی با هلیکو باکتر پیلوری هستند در مقایسه با افراد طبیعی بیشتر در معرض پیدایش زخم معده هستند، اما در بعضی از بیماریهای سیستمیک احتمال ایجاد زخم پپتیک (زخم معده) بیشتر است. این بیماریها شامل: نارسایی مزمن کلیه، بیماریهای مزمن ریه و سابقه سنگ کلیه است. در ضمن مصرف همزمان داروهای ضدانعقاد و یا استرویید (کورتون) میزان ایجاد زخم معده را افزایش میدهد.
هلیکوباکترپیلوری چگونه درمان میشود؟
بیمارانی که سابقه زخم معده، زخم معده فعال یا زخم دوازدهه فعال مرتبط با عفونت هلیکوباکترپیلوری دارند، باید تحت درمان قرار گیرند. درمان موفقیتآمیز هلیکوباکترپیلوری میتواند به بهبود زخم، جلوگیری از عود زخم و کاهش خطر عوارض زخم (مانند خونریزی) کمک کند. توصیه میشود افرادی که باید برای مدت طولانی داروهای ضدالتهابی مانند آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و داروهای مشابه برای درمان آرتریت و سایر بیماریها مصرف کنند، از نظر ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری آزمایش شوند و در صورت ابتلا تحت درمان قرار گیرند. برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری معمولاً از رژیمهای درمانی شامل مصرف چندین دارو به مدت ۱۴ روز استفاده میشود. تعداد بیماران مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری که به آنتیبیوتیکها مقاوم هستند رو به افزایش است، بنابراین مهم است تمام داروهای تجویز شده را به طور کامل و دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کرده و پس از تکمیل دوره درمان با انجام آزمایش از برطرف شدن عفونت اطمینان حاصل کرد. پس از تکمیل درمان هلیکوباکترپیلوری، معمولاً آزمایشهایی برای اطمینان از رفع عفونت انجام میشود. این کار معمولاً با آزمایش تنفسی یا مدفوع انجام میشود. آزمایش خون در این مرحله توصیه نمیشود؛ چراکه آنتیبادیهای شناسایی شده در این روش اغلب پس از درمان به مدت چهار ماه یا بیشتر، حتی بعد از برطرف شدن عفونت، در خون باقی میمانند.