آشنایی با «سلیاک»، یک بیماری خود ایمنی
بیماری سلیاک چیست و بر اثر چه عواملی به وجود میآید؟
بیماری سلیاک یا بیماری اسپروی غیرحارهای، یک بیماری خودایمنی مزمن با اختلال سوءهاضمه است که در آن حساسیت یا عدم تحمل مواد غذایی وجود دارد. در این بیماری، بدن نسبت به گلیادین (ذره محلول گلوتن) پاسخ ایمنی غیرطبیعی نشان میدهد. این واکنش ایمنی نهتنها گلوتن را از بین میبرد، بلکه به بافت رودهای احاطهکننده آن نیز آسیب میرساند. از آنجا که روده آسیبدیده قادر به جذب کافی مواد مغذی از غذاهای مصرف شده نیست، فرد دچار سوءتغذیه و عواقب ناشی از آن میشود. هنوز علت دقیق بیماری سلیاک مشخص نیست اما به نظر میرسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی سبب بروز این اختلال باشد. این بیماری سیستم ایمنی گلوتن را به عنوان یک تهدید شناسایی میکند و آنتیبادیهایی که به این دلیل ساخته میشود، به روده باریک آسیب میرسانند. پرزهای روده باریک به طور طبیعی سبب افزایش سطح جذب مواد غذایی میشوند. در بیماری سلیاک با از بین رفتن این پرزها، جذب مواد غذایی مختل میشود. این بیماری معمولاً از ۶ ماهگی با شروع غذاهای کمکی به کودک آغاز میشود. امکان دارد علائم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن میکند. با این حال، ممکن است این بیماری در هر سنی؛ حتی میانسالی ایجاد شود. معمولاً این بیماری در گروه سنی ۴۰ تا ۶۰ سال شایعتر است. در بزرگسالان، علائم این بیماری ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند.
علائم و نشانههایی این بیماری کدام است؟
بیمارانی که به سلیاک مبتلا هستند مشکلات گوارشی بسیاری دارند. علائم گوارشی این بیماری در کودکان بیش از بزرگسالان است و عبارتند از: نفخ شدید، اسهال زیاد، یبوست، گاز روده، عدم تحمل لاکتوز موجود در لبنیات، مدفوع شل و حجیم و چرب و بدبو، حالت تهوع و استفراغ و درد شکم. برخی از افراد مبتلا به این بیماری هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیشگیری از بروز علائم است. برخی از بالغین مبتلا نیز تنها خستگی و کمخونی دارند. از علائم دیگر این بیماری میتوان به سوءجذب موادی مانند آهن و ویتامین ۱۲B که موجب کمخونی میشود، سوءجذب کلسیم و ویتامین D که موجب کاهش تراکم استخوان میشود، اشاره کرد.
آیا بیماری سلیاک دارای عوارض خاصی است؟
سرطان: متأسفانه افراد مبتلا به سلیاک که رژیم غذایی بدون گلوتن دارند در معرض خطر ابتلا به چند نوع سرطان از جمله لنفوم روده و سرطان روده کوچک قرار دارند.
عدم تحملپذیری لاکتوز: آسیب به روده کوچک باعث میشود بیمار بعد از مصرف محصولات لبنی حاول لاکتوز دچار دردهای شکمی و اسهال شدید شود.
سوءتغذیه: آسیب به روده کوچک موجب میشود بدن مواد مغذی کافی را جذب نکند. سوءتغذیه میتواند منجر به کمخونی و کاهش وزن شود. سوءتغذیه در کودکان همچنین میتواند کندی در رشد و کوتاهی قد بینجامد.
از دست دادن کلسیم و کاهش تراکم استخوان: کمبود جذب کلسیم و ویتامین D ممکن است منجر به نرمی استخوان (استئومالاسی یا ریکتس) در کودکان و کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان یا استئوپروز) در بزرگسالان شود.
ناباروری و سقط جنین: سوءجذب کلسیم و ویتامین D میتواند بر مسائل مربوط به تولیدمثل تأثیر بگذارد.
مشکلات عصبی: برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است مبتلا به مشکلات عصبی شوند.
بیماران مبتلا به سلیاک هرچند وقت یکبار باید به پزشک مراجعه کنند؟
با توجه به نظر پزشک معالج، بیماران باید هر ۳ تا ۶ ماه یکبار به پزشک مراجعه کنند تا او بتواند کمبودهای تغذیهای بیمار را بررسی کند. همچنین سطح آنتیبادیها باید پس از ۱۲ ماه رژیم غذایی بدون گلوتن به میزان طبیعی برسد. البته این زمان به شرایط هر فرد بستگی دارد و متغیر است.
آیا این بیماری روش درمان خاصی نیز دارد؟
سلیاک تا آخر عمر همراه بیمار است و هنگامی که بیمار رژیم بدون گلوتن را رعایت کند، روده بهبود مییابد و به حالت طبیعی بازمیگردد. درمان سلیاک و حساسیت به گلوتن نیازمن پیروی دقیق از یک رژیم بدون گلوتن است؛ زیرا رژیم بدون گلوتن منجر به بهبود آسیب سلولهای روده کوچک و علائم این بیماری برطرف میشود. در این بیماری چون روده کوچک آسیب میبیند از جذب مواد مغذی مانند چربی، پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین و مواد معذی جلوگیری میشود. همچنین رژیم بدون گلوتن مانع بدخیم شدن حال فرد میشود. رژیم فاقد گلوتن، نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. مصرف هر نوع ماده حاوی گلوتن به هر اندازه و هر مقدار، میتواند به روده کوچک آسیب رساند. در رژیم فاقد گلوتن، مصرف کلیه مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و احتمالاً جوی دوسر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فرآوری شده، دارای گلوتن هستند. با وجود محدودیتهایی که وجود دارد، بیماران مبتلا به سلیاک میتوانند رژیمی متعادلی با انواع غذاها، شامل نان و ماکارونی داشته باشند. برای مثال به جای آرد گندم از آرد سیبزمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کنند. معمولاً پزشک، بیمار را به یک متخصص تغذیه ارجاع میدهد تا رژیم غذایی بدون گلوتن را به راحتی رعایت کند.