اختلال در عدم تمرکز
اختلال عدم تمرکز یا «ADHD» چیست؟
اختلال عدم تمرکز یکی از مهمترین اختلالات رفتاری در کودکان و بزرگسالان است. کودکان مبتلا به این اختلال رفتاری چالشهای زیادی را برای والدینشان به وجود میآورند. این کودکان رفتارهایی را از خود بروز میدهد که تأثیری منفی بر اطرافیانشان برجای میگذارد. واکنشهای ناخوشایند این افراد در پاسخ به رفتار آنها نیز به خودشان بازمیگردد. اختلال بیشفعالی؛ کمبود توجه، اختلال لجبازی، نافرمانی و اختلال سلوک را شامل میشود. اگرچه این سه نوع اختلال رفتاری شباهتهای زیادی باهم دارند اما چند مشخصه آنها را از یکدیگر متمایز میسازد. علت «ADHD» در درجه اول، بیولوژیک یا عصبی – تکاملی است. این کودکان ممکن است نوعی ناهنجاری خفیف در مغز داشته باشند که سبب اختلال در توجه، یادآوری و تنظیم فعالیت آنها شود. محققانی که از ابزارهای الکتروفیزیولوژیکی استفاده کردهاند متوجه تفاوت مغز کودکان ADHD با سایر گروهها شدهاند. بخش قدامی و سیستمهای فعالساز شبکهای مغز، نقاط ابتلا در کودکان مبتلا به این اختلال است. احتمال دارد یک عدم تعادل عصبی شیمیایی سبب پایین افتادن انتقالدهنده عصبی «دوپامین» و «نوراپی نفرین» در مکانهای تأثیرگذار مغز شود. هیچ شواهدی در دست نیست تا بتوان علت این اختلال را به نقش ضعیف والدین، فقر، مواد غذایی و غیره نسبت داد. در بیشتر موارد وراثت نقش مهمی در انتقال زمینههای ناهنجاری مغز از یک نسل به نسل دیگر ایفا میکند. گاه پارهای از آسیبهای ساختاری مغز بر اثر نمونهبرداری، تولد، مسمومیت یا آسیبدیدگیهای دیگر به وجود میآید.
در مورد علائم و نشانههای این اختلال توضیح میدهید؟
مشکل بیماران مبتلا به «ADHD» این است که نمیتوانند رفتارشان را کنترل کنند. علائم بارز این اختلال عبارت است از: کمتوجهی، حواسپرتی، تگانشگری و عدم تمرکز.
مشکلات توجه این بیماران؛ بخصوص کودکان در فعالیتهای دیداری، شنیداری و اموری که به تلاش ذهنی نیاز دارند مشاهده میشود هیچ تفاوتی با کودکان دیگر ندارد، اما تمایز رفتاری این کودکان با همسالان خود در کارهایی است که نیاز به تمرکز و توجه بیشتری دارد. آنان به دلیل حواسپرتی در به یادآوردن موضوعات مختلف مشکل دارند، زیرا ذهنشان بیش از حد مشغول اطلاعات حسی است. علائم تکانشگری هنگامی ظاهر میشود که کودکان «ADHD» بدون فکر دست به انجام عملی بزنند. تمرکز روی یک موضوع واحد برای این کودکان بسیار سخت است. کودکان تکانشی نمیتوانند با تأمل به ارزیابی یا پیشبینی حوادث و اندیشیدن به راههای مختلف برای حل موضوعات و مشکلات بپردازند، از این رو اکثر اعمالشان بدون تفکر شکل میگیرد. بروز رفتاریهای جسورانه، پرتاب وسایل یا اذیت و آزار دوستان از علائم تکانشی در این کودکان است. بیش فعالی در کودکان دیده می شود که یک لحظه آرام و قرار ندارند .
در مورد سیستم تشخیصی این اختلال نیز توضیح میدهید؟
سیستم تشخیصی سه نوع «ADHD» را مشخص کرده است: 1- نوع غالباً بی توجه؛ 2- نوع غالباً بیشفعال – تکانشی و 3- نوع مرکب. کودکان مبتلا به نوع اول، در توجه و دقت و تمام کردن کارها مشکل دارند و کودکانی حواسپرت و آشفته هستند. محققان دریافتند این کودکان در انجام کارهای تحصیلی نیز مشکل دارند. کودکان مبتلا به نوع دوم و سوم نیز در بیشتر حالات علائم بیماری را از خود نشان میدهند و با تمام همکلاسیها، اعضای خانواده، مسئولان مدرسه و دوستان دچار مشکل میشوند. برای تشخیص «ADHD» باید علائم آن پیش از 7 سالگی در کودکان مشاهده شود.
آیا در زندگی این کودکان نوعی سیر تکاملی وجود دارد؟
بله، در زندگی کودکان مبتلا به «ADHD» نوعی سیر تکاملی وجود دارد. البته این سیر در کودکان با توجه به شدت ناراحتی واختلال کار کرد با یکدیگر تفاوتهایی دارد. این کودکان با علائم تکانشگری ثانویه به بیشفعالی مبتلا هستند، در دوران جنینی فعالیت بیشتری در شکم مادر دارند و در زمان طفولیت آنها را با عنوان خستگیناپذیر، بیقرار و فعال میشناسند. تنظیم خواب و خوراک آنها بسیار مشکل و خلقوخوی آنها در نوپایی و قبل از مدرسه نیز بسیار بد است. غالباً بچههایی خشن و بیقرار هستند که دائما باید تحت نظارت باشند. برخی از آنها وابستگی مناسبی به پرستاران خود هنگام طفولیت ندارند و کنترل آنها بسیار سختتر از همسالان آنها است.
آیا اختلال «ADHD» قابل درمان است؟
خیر، درمان قطعی برای «ADHD» وجود ندارد. درمان اختلال نقص توجه (بیشفعالی) با دو روش برای بهبود علائم انجام میشود. رفتار درمانی (رواندرمانی مبتنی بر شناخت) و دارو درمانی؛ دو مسیر اصلی درمان «ADHD» هستند که نقش مکمل برای هم ایفا میکنند. گروه درمانی نیز برای به اشتراک گذاشتن تجربیات مشترک بین افراد مبتلا بسیار کمککننده است. درمان کودکان مبتلا به «ADHD» نیز چالشهای خود را دارد. این کودکان به علت توجه نداشتن به صحبتهای درمانگر و حواسپرتی، نیازمند زمان طولانیتری برای درمان هستند. برای درمان کودکان «ADHD» از کار-درمانی در کنار تجویز دارو استفاده میشود.