زنگ خطر جمعیتی؛ بلندتر از همیشه
به گزارش آتیه آنلاین به نقل از روزنامه ایران،چندی پیش علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت به رسانهها گفته بود: «اگر نرخ باروری یک استان به کمتر از 1.3 برسد، آن استان به «چاه جمعیتی» وارد میشود.» چاهی که اگر وارد آن شویم، خروج از آن به راحتی نخواهد بود. بنا به گفتههای رئیسی حالا استانهای گیلان، مازندران و البرز در چاه جمعیتی قرار دارند. جمعیت برخی استانهای کشور مانند فارس و زنجان نیز تثبیت شده است.
روز گذشته سازمان ثبت احوال از ثبت 979 هزار و 923 واقعه ولادت در کشور طی سال 1403 خبر داد یعنی شمار تولدها به زیر یک میلیون رسیده و زنگ خطر نواخته شده است. هر چند علاقه به فرزندآوری یکی از پدیدههایی است که ارتباط بسیار نزدیک با سبک زندگی و فرهنگ دارد، اما بعد از تصویب و اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و با در نظر گرفتن ردیف بودجههای اجرایی مختلف، به نظر میرسد این قانون میتواند در توقف روند شیب رشد جمعیت نقشی اساسی بازی کند، اما آمارهای ثبت شده از میزان تولد در سال 1403 اندکی این موضوع را با چالش مواجه میکند.
نرخ ولادت در سال 1402 یک میلیون و 57 هزار و 948، در سال 1401 یک میلیون و 75 هزار و 381 تولد و در سال 1400 یک میلیون و 116 هزار و 211 تولد بوده است. بررسی این آمار نشان میدهد که نرخ تولد در سال 1403 کاهش یافته و به زیر یک میلیون نفر رسیده است.
شهلا کاظمیپور، جمعیت شناس با اشاره به اینکه کاهش تولدها قابل انتظار بوده است، میگوید: «مهمترین دلیل این است که تعداد زنانی که در سن باروری هستند و ازدواج کردهاند در حال کاهش است.» به اعتقاد این جمعیت شناس از اوایل دهه ۷۰ که بارداری کم شده جمعیت متولدین در کشورمان به مرور در حال کاهش است.
وی میگوید:«اگر نگاهی به آمار ازدواج بیندازید میبینید میزان ازدواجها کاهش پیدا کرده است. بسیاری معتقدند این کاهش ناشی از عدم تمایل است ولی به نظر من این کاهش ساختاری است. در اصل دخترها یا پسرها ازدواج میکنند ولی چون تعداد جمعیت در معرض ازدواج کاهش پیدا کرده است، افرادی که در سالهای اخیر ازدواج کردهاند هم به سمت باروری میروند و در نتیجه حتی اگر میزان باروری ثابت بماند، تعداد متولدین کاهش خواهد یافت.»
این جمعیتشناس با بیان اینکه اگر سیاستهای جوانی جمعیت اجرا نمیشد قطعاً شرایط این آمار وخیمتر بود میگوید:«سیاستهای قانون جوانی جمعیت یکی دو سالی است که اجرا میشود و مؤثر هم بوده؛ به نظرم اگر همین سیاستها نبود قطعاً آمار بدتر از این چیزی بود که امروز اعلام شده است. البته همه این موارد مستلزم تحقیقاتی جامع است که ما ببینیم چقدر از باروریها در سال 1403 متأثر از این سیاستهای تشویقی بوده است. اما با اینکه چنین تحقیقاتی هم انجام نشده به نظرم اگر این سیاستها اعمال نمیشد شرایط بهتر از امروز نبود.»
کاظمیپور در مورد آسیبهای کاهش موالید برای جامعه میگوید:«پیامد اصلی آن کاهش جوانی جمعیت است، یعنی به سمت سالمندی میرویم. پیامد دوم آن کاهش سهم جمعیت فعال است و پیامد بعدی افزایش سالمندان و بار تکفل و نیازهایی است که سالمندان دارند.»
اما برای برون رفت از این مشکل باید چه کار کنیم؟ این جمعیتشناس میگوید: «به جز سیاستهای جوانی جمعیت که در حال حاضر در کشور اعمال میشود برای مواردی که به سالمندی مربوط است باید برنامهریزی داشته باشیم تا بتوانیم جمعیت فعالمان را به بهرهدهی برسانیم. در حال حاضر در پنجره جمعیتی-هر وقت جامعهای هفتاد درصد جمعیت آن در بازه زمانی 15 تا 64 سال باشد، اصطلاحاً آن کشور در فرصت پنجره جمعیتی قرار دارد- قرار گرفتهایم و نباید دست روی دست بگذاریم و بگوییم حالا ۲۰ سال دیگر فکری به حال جمعیت سالمندان خواهیم کرد. از همین امروز باید به فکر قدرتمند کردن و توانمند شدن جمعیتی باشیم که در آینده قرار است سالمند شوند.»
این جمعیتشناس با بیان اینکه چه زمانی میتوانیم امیدوار باشیم که از نظر جمعیتی به تعادل برسیم میگوید: «همه چیز به سیاستهایی که اعمال میشود بستگی دارد، متأسفانه مسأله کاهش موالید مسألهای جهانی است و بیشتر کشورها هم در سیاستهای تشویقی افزایش جمعیت چندان موفق نبودهاند، به هر حال برنامههایی در کشورمان در حال اجراست و باید امیدوار باشیم با تقویت زیر بناهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بتوانیم امنیت را در تمام زمینههای ذکر شده فراهم کنیم و گرنه بعید است که همه این برنامهها به نتایج مطلوبی برسد.»