کمبود آموزشهای پیشگیری از آزار جنسی کودکان در کشور
منصوره شاهنظری در گفتوگو با آتیهآنلاین تأکیدکرد: هرچه این آموزشها گستردهتر، علمیتر و همهجانبهتر باشد، قطعاً شاهد افزایش آگاهی خانوادهها و کودکان خواهیم بود که نتیجه آن کاهش موارد آزار جنسی است. بسیاری از خانوادهها و کودکان حتی با مفهوم ساده حریم شخصی آشنا نیستند. باید به کودکان بیاموزیم که مالک بدن خود هستند و میتوانند در برابر هر تماس ناخواستهای - حتی از سوی نزدیکان - «نه» بگویند.
مسئول واحد خودمراقبتی انجمن حمایت از حقوق کودکان افزود: وقتی بزرگسالی میخواهد کودک را ببوسد، در آغوش بگیرد یا روی پایش بنشاند، کودک باید حق انتخاب داشتهباشد. متأسفانه بسیاری از والدین نمیدانند که باید به فرزندشان اجازه دهند به هرکس - حتی پدربزرگ، عمو یا پزشک - «نه» بگوید.
ضرورت تعریف روشن آزار جنسی
مشاور صدای یارا با اشاره به ابهامات موجود در تعریف آزار جنسی گفت: باید به زبان ساده و متناسب با سن کودک، مفهوم آزار جنسی را توضیح دهیم. صحبت نادرست درباره اندامهای جنسی، نشان دادن یا لمس آنها، وادار کردن کودک به تماشای فیلمهای مستهجن و هرگونه تماس ناخواسته، همگی مصادیق آزار جنسی هستند.
وی هشدار داد: نبود این آموزشها کودکان را در معرض خطر قرار میدهد. بسیاری از موارد آزار جنسی توسط نزدیکان و آشنایان اتفاق میافتد، در حالی که کودک نمیداند چگونه باید واکنش نشان دهد.
شاهنظری بر ضرورت اقدامات مؤثر در این حوزه تأکید کرد: گنجاندن آموزشهای خودمراقبتی در برنامههای مدارس و مهدکودکها، آموزش والدین درباره نحوه برخورد با موضوع و گفتوگوی مناسب با کودکان، استفاده از رسانهها برای افزایش آگاهی عمومی و تقویت نهادهای حمایتی مانند خطوط مشاوره تلفنی میتوانند در این زمینه اثرگذار باشند.
او با تأکید بر لزوم آموزش ویژگیهای فرد آزارگر به کودکان گفت: باید به کودکان آموزش دهیم که فرد آزارگر معمولاً با ترفندهای خاصی عمل میکند. ابتدا با تعریف و تمجید، دادن هدیه و ایجاد ارتباط عاطفی، اعتماد کودک را جلب میکند. سپس او را تهدید میکند که این موضوع را به کسی نگوید و آن را به عنوان یک راز بین خودشان حفظ کند.
آموزش شناسایی موقعیتهای خطرناک
مسئول واحد خودمراقبتی انجمن حمایت از حقوق کودکان افزود: کودکان باید یاد بگیرند که چگونه موقعیتهای خطرناک را شناسایی کنند. حتی در مورد افرادی که قبلاً هیچ خطری از جانب آنها احساس نمیکردهاند نیز باید هوشیار باشند. ما باید به کودکان بیاموزیم که در چنین موقعیتهایی واکنشهایی مانند نه گفتن با صدای بلند، کمک خواستن از افراد مطمئن و در صورت لزوم فرار کردن از موقعیت خطر نشان دهند.
شاهنظری بر شروع این آموزشها از سنین پایین تأکید کرد: این آموزشها باید از همان سالهای اولیهزندگی آغاز شود. سبک فرزندپروری والدین نقش تعیینکنندهای در این زمینه دارد. به همین دلیل لازم است والدین و مراقبین کودک آموزشهای لازم را در مورد ویژگیهای رشدی هر سن، ایجاد ارتباط سالم با کودک و فراهم کردن محیطی امن برای گفتوگو دریافت کنند.
وی توضیح داد: والدین باید محیطی امن ایجاد کنند تا کودک بتواند به راحتی درباره هر موضوعی با آنها صحبت کند. همچنین شیوههای حمایت کامل از کودک در تمام مراحل رشد باید به والدین آموزش داده شود. این آموزشها فقط محدود به کودکان نیست، بلکه والدین و مراقبین نیز به آموزش نیاز دارند.
شاهنظری بر ضرورت انتشار حرفهای اخبار مربوط به جرائمی مانند کودکآزاری و آزار جنسی تأکید کرد و گفت: رسانهها باید در انتشار این اخبار نهایت دقت و مسئولیتپذیری را داشته باشند، زیرا حساسیت بالای افکار عمومی ممکن است روند قانونی را تحت تأثیر قرار دهد.
انتشار جزئیات؛ تیغ دو لبه
مسئول واحد خودمراقبتی انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به تبعات انتشار جزئیات این جرایم جنسی هشدار داد: وقتی اطلاعاتی مانند محل وقوع جرم، نام مدرسه یا آموزشگاه منتشر میشود، نه تنها به قربانی آسیب میزند، بلکه ممکن است منجر به قضاوت نادرست و آزار دیگر افراد مرتبط شود. بنابراین رسانهها باید با احتیاط و در چارچوب اصول حرفهای عمل کنند.
وی همچنین با اشاره به نقش شبکههای اجتماعی افزود: متأسفانه در فضای مجازی، اخبار بدون هیچ فیلتری منتشر میشود و گاهی حتی هویت قربانیان، متهمان و محل حادثه به صورت عمومی بازنشر میشود که این مسأله میتواند عواقب جبرانناپذیری داشته باشد.
مشاور صدای یارا با بیان نقش مؤثر رسانهها در پیشگیری از این جرایم گفت: رسانهها و شبکههای اجتماعی میتوانند با تولید محتوای آموزشی، اطلاعرسانی و آگاهیبخشی به کاهش این آسیبها کمک کنند. ساخت فیلم، تیزر، موشنگرافی و کلیپهای آموزشی برای کودکان و نوجوانان از جمله راهکارهای مؤثر است.
تلویزیون و سینما؛ ابزارهای قدرتمند آگاهیرسانی
شاهنظری با اشاره به ظرفیت بالای رسانههای جمعی مانند رادیو و تلویزیون گفت: این رسانهها به دلیل گستردگی مخاطب، میتوانند نقش کلیدی در فرهنگسازی و آموزش خانوادهها ایفا کنند. ایجاد شبکههای اجتماعی جذاب با محتوای آموزشی نیز میتواند به پیشگیری از این جرایم کمک شایانی کند.
مسئول واحد خودمراقبتی انجمن حمایت از حقوق کودکان بیانکرد: انجمن حمایت از حقوق کودکان یکی از اولین نهادهای مردمی است که بهصورت تخصصی روی موضوع حقوق کودک و مقابله با کودکآزاری کار کرده است. پیش از سال ۱۳۷۳، حتی اصطلاحاتی مانند کودکآزاری یا آزار جنسی کودکان بهصورت امروزی مطرح نبود، اما تلاشهای این انجمن و سایر نهادهای مرتبط باعث شد این مفاهیم در جامعه نهادینه شود.
وی با اشاره به پیگیری پروندههای کودکآزاری توسط این انجمن افزود: واحد مددکاری و حقوقی انجمن، پروندههای متعددی را در این زمینه پیگیری کرده که یکی از مهمترین آنها پرونده آرین بود. این پرونده نقش مؤثری در تصویب قانونی داشت که کودکآزاری را به عنوان جرم عمومی شناخت.
لزوم همکاری نهادهای آموزشی و خانوادهها
شاهنظری باتأکید بر ضرورت آموزش همگانی افزود: انجمن بارها اعلام کرده که آماده همکاری با آموزش و پرورش و سایر نهادهای مرتبط با کودکان است تا آگاهیهای لازم درباره حقوق کودک را به خانوادهها، مربیان و مراقبان کودکان منتقل کند.
وی همچنین با اشاره به اقدامات تخصصی انجمن در زمینه پیشگیری از آزار جنسی کودکان گفت: واحد خودمراقبتی انجمن از سال ۱۳۹۵ فعالیت خود را با هدف آموزش داوطلبان، برگزاری کارگاههای تخصصی خودمراقبتی جنسی و فرزندپروری آغاز کرده است. این کارگاهها برای والدین، کودکان و نوجوانان طراحی شده تا سطح آگاهی عمومی را ارتقا دهد.
مشاور صدای یارا با اشاره به اینکه فعالیتهای فعلی کافی نیست، گفت: اگرچه این اقدامات تأثیرگذار بوده، اما باید گستردهتر شود. ما به حمایت همهجانبه دولت، سازمانهای مردمی و مردم نیاز داریم تا بتوانیم فرهنگ حمایت از حقوق کودکان را در جامعه نهادینه کنیم.
فقدان آمار دقیق در حوزه آزار جنسی کودکان
شاهنظری با بیان اینکه «متأسفانه آمار مشخصی در این زمینه در دسترس نیست»، گفت: آمار موجود در جامعه عمدتاً آمار سیاه است که به دلیل ناقص بودن اطلاعات، قابل استناد نیست. این مشکل منحصر به ایران نیست و در اکثر کشورهای جهان نیز آمار سفید و دقیقی در این زمینه وجود ندارد.
مسئول واحد خودمراقبتی انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به افزایش تماسهای دریافتی با خط صدای یارا گفت: رشد تماسها نشاندهنده افزایش آگاهی عمومی و حساسیت جامعه نسبت به این موضوع است که بسیار ارزشمند است. اما این افزایش گزارشها به معنای بیشتر شدن موارد آزار جنسی کودکان نیست، بلکه نشاندهنده تمایل بیشتر مردم برای گزارشدهی است.
وی درباره خدمات تخصصی انجمن یارا به قربانیان تجاوز جنسی گفت: خدمات مشاوره روانشناسی از عمده ترین خدمات است که در این حوزه آموزش تشخیص نشانههای آزار جنسی به والدین و مراقبان، ارزیابی تغییرات خلقی، رفتاری و عاطفی کودکان، ارائه تکنیکهای آرامسازی برای تماسگیرندگان مضطرب و راهنمایی برای حمایت روانی از کودک آسیبدیده پیش بینی شده است.
شاهنظری خدمات مددکاری و حقوقی را یکی دیگر از خدمات تخصصی انجمن خواند و افزود: معرفی به نیروی انتظامی و پزشکی قانونی، راهنمایی حقوقی و پیگیری پروندهها، ارائه خدمات مددکاری تخصصی و پذیرش و پیگیری رایگان پروندههای قضایی نیز توسط انجمن به قربانیان ارائه می شود.
مسئول واحد خودمراقبتی انجمن حمایت از حقوق کودکان در پاسخ به پرسشی در خصوص تأثیر تابوهای فرهنگی بر عدم رسیدگی شفاف به جرایم تجاوز جنسی به کودکان گفت: بله، این تابوها همچنان یک مانع جدی هستند.
وی با اشاره به افزایش حساسیت عمومی نسبت به کودکآزاری در سالهای اخیر، گفت: برخلاف گذشته، مردم امروز نسبت به انواع کودکآزاری، اعم از جسمی، جنسی و روانی، آگاهتر شدهاند و گزارشهای بیشتری به مراجع مربوطه ارائه میشود. اما باورهای فرهنگی غلط، بهویژه در شهرهای کوچک و روستاها، هنوز هم موجب سکوت بسیاری از خانوادهها میشود.
شاهنظری افزود: این باورهای نادرست شامل ترس از قضاوتشدن، نگرانی برای آبرو، آینده کودک قربانی و حمایت ناکافی جامعه از خانوادههای آسیبدیده است. همین عوامل باعث میشود بسیاری از موارد کودکآزاری جنسی هرگز گزارش نشود یا با نقصان اطلاعاتی همراه باشد که طبیعتاً فرآیند رسیدگی را با مشکل مواجه میکند.
وی همچنین با اشاره به خلأهای قانونی هشدار داد: طبق آمارهای موجود، حدود ۸۰ درصد آزارگران جنسی کودکان، از میان افرادی مانند والدین، پدربزرگ، عمو، دایی و در مواردی حتی خاله یا عمه هستند که کودک به آنان اعتماد کامل دارد، همچنین آشنایان نزدیک مانند همسایگان یا دوستان خانوادگی نیز در این دسته قرار میگیرند. این مسأله، بهدلیل ترس از شکسته شدن حریم روابط خانوادگی و هراس از تبعات اجتماعی موجب میشود بسیاری از موارد هرگز فاش نشود.
مشاور صدای یارا انجمن حمایت از حقوق کودکان در پایان تأکید کرد: برای مقابله با این چالش، علاوه بر تقویت قوانین، نیازمند فرهنگسازی و آموزش عمومی هستیم تا جامعه بتواند از قربانیان حمایت کند و فضایی امن برای افشای این جرایم فراهم شود.
گفتوگو: مهین داوری