راه دشوار دولت در مقابله با فقر سالمندان
به گزارش آتیهآنلاین، حرکت به سمت سالمندی از مفاهیمی است که طی سالیان گذشته به کرات تکرار و بر آن تاکید بسیار شده است چرا که به استناد آمارها و به زعم مسئولان و کارشناسان حرکت ایران به سمت سالمندی در قیاس با بسیاری کشورهای دنیا با شتاب بیشتری انجام میشود و این موضوع نیازمند سیاستگذاریهای لازم است.
بر اساس گزارشی که بهمن ماه سال گذشته وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از چهره سالمندی در ایران منتشر کرده، حدود هشت درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل میدهند که بطور طبیعی بهبود شرایط زیستی این گروه جمعیتی مستلزم اجرای سیاستهایی در راستای گسترش پوشش بیمهای، ارائۀ اقلام غذایی برای رفع فقر شدید میان آنان، تضمین محیط دوستدار سالمند و نیز توسعۀ طرحهایی چون بانک زمان و پنجره واحد خدمات حمایتی است.
سالمندی در جهان به سن بالای ۶۵ سال اشاره دارد که با این تعریف بر اساس آمارهای موجود در ایران بالغ بر ۵ میلیون و ۳۲۱ هزار و ۸۰۵ خانواده دارای عضو سالمند هستند که از این میان بالغ بر ۳.۳ میلیون خانوار دارای سالمند مرد سرپرست و بیش از ۱.۹ میلیون خانوار دارای سالمند زن سرپرست هستند.
گزارشهای صورت گرفته گویای آن است که بخش قابل توجهی ازاین جمعیت تحت حمایت نهادهای حاکمیتی قرار دارند و تعداد بالایی نیز بدون بهرهمندی از حمایتهای خاص زیر خط فقر مطلق و شدید قرار دارند.
شورای ملی سالمندان در کشور هر ۶ ماه یکبار باید جلسات خود را با حضور رئیسجمهور برگزار کند اما در دولتهای قبلی و سنوات گذشته عدم برگزاری این جلسات موجب شده سیاستهای حمایتی سالمندان به نوعی مورد غفلت واقع شود.
چالشهای فقر سالمندی برای نهادهای دولتی
به گفته زهرا قیومی مدیر کل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی؛ هم اینک موضوع فقر در وزارت کار در حال پیگیری است هرچند که تعداد سالمندان زیر خط فقر در حال افزایش است.
مدیر کل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون سال گذشته اجرای طرحهای حمایتی مانند کالابرگ الکترونیکی را در راستای رفع فقر دانسته و چنین اعلام کرد که صندوق توسعه ملی نیز اعتبار خوبی به این بخش اختصاص داده است.
وی همچنین یادآور شد: حمایت از سالمندان از اولویتهای وزارتخانه است؛ هدف اصلی، رفع فقر غذایی و فقر شدید در بین اقشار آسیبپذیر کشور است تا هیچ سالمندی گرسنه نماند.
مدیر کل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با تأکید بر اینکه معیشت و فقر ابعاد گستردهای از زندگی سالمندان را در بر میگیرد، گفت: سالمندی که توان کار ندارد، اگر تدبیر نشود، عزت و کرامت خود را از دست میدهد، گاهی فرزندان توان نگهداری از پدر یا مادر سالمند خود را ندارند و آنها به مراکز نگهداری سپرده میشوند. در این مراکز نیز تعداد افراد مجهولالهویه زیاد شده و با کاهش اعتبارات، دغدغههای بیشتری ایجاد شده است.
لایحه حمایت جامع از سالمندان در حال تصویب نهایی
سید جواد حسینی، رئیس سازمان بهزیستی کشور بهمن ماه سال گذشته از تصویب نهایی لایحه حمایت جامع از سالمندان در هیات دولت و در آینده نزدیک خبر داد و گفت: این سند ۱۰ شاخص مهم دارد و یکی از اولویت های مهم سازمان بهزیستی کشور به عنوان یک مسأله اصلی دولت چهاردهم حمایت همه جانبه از سالمندان است.
رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به جمعیت ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار نفری سالمندان در ایران تصریح کرد: دولت چهاردهم مقوله سالمندی را جدی گرفته است و تاکنون دو جلسه در این حوزه با معاون اول رئیس جمهور داشته ام که وی دستور تشکیل کمیته هماهنگی کیفیت بخشی مدیریت سالمندی را صادر کرده است.
نیاز به همافزایی در رفع چالش فقر
احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در نخستین جلسه شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی در دولت چهاردهم، با بیان اینکه وزارت رفاه منعکسکننده صدای فقرا در دولت است، اظهار کرد: فقر در ایران جنسیتی، سالمندی و جغرافیایی شده است و باید همه تلاش کنیم که از میزان فقر کاسته شود.
میدری پیوست عدالت برای همه طرحها را راهکاری برشمرد که میتواند به رفع این چالش منجر شود و آن را برای اجرای تمامی طرحها ضروری دانسته و تاکید کرد: با همکاری دولت و بخش خصوصی میتوان فقر را مهار کرد.
وزیر تعاون طی ماههای گذشته به تکرار به وظایف این وزارتخانه برای رفع فقر اشاره و تاکید کرد: یکی از احکام برنامه و شعاری که در دولت آقای روحانی و شهید رئیسی هم مطرح بود، بحث رفع فقر مطلق است. به لحاظ شاخصها الآن حدود ۳۰ درصد از جمعیت کشور ما زیر خط فقر هستند.
وی در عین حال یادآور شد: تا اواسط دهه ۸۰ حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد فقر مطلق داشتیم که بعد از موج اول تحریمها تا میانه دهه ۹۰ به حدود ۲۰ درصد رسید، اما با شروع موج دوم تحریمها و تورم شدید، از سال ۱۳۹۷ با شیب تندتری افزایش پیدا کرده و به ۳۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسید. بر اساس دادههای مرکز آمار ایران و گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ نرخ فقر نسبتاً ثابت و حدود ۳۰ درصد یا ۲۵ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر بوده است.
وی ادامه داد: از بین بردن فقر مطلق فرآیند پیچیدهای است و بدون تردید شرایط اقتصاد کلان، یعنی تورم و رشد اقتصادی، دو متغیری است که در موفقیت آن نقش پررنگی دارد. ولی صرف رشد اقتصادی خوب و کنترل تورم، فقر مطلق را از بین نمیبرد و نباید منتظر ماند که رشد اقتصادی خیلی بالایی اتفاق بیفتد، بلکه ما باید برای کاهش فقر اقدامات متفاوتی را انجام بدهیم.
میدری با اشاره به اینکه اقدام اول و تجربه همه کشورها این است که «فقر شدید» را از بین ببریم، تصریح کرد: فقر شدید یعنی درآمد یک فرد کفاف هزینه خوراک را نمیدهد. به عبارت دیگر اگر فرد همه درآمدش را هم خرج کند، نمیتواند نیاز خوراکش را تأمین کند؛ یعنی شما فرض کنید که هزینه مسکن، حمل و نقل و بهداشت ندارد و فقط میخواهد غذا بخورد. فقر مطلق به موضوع تأمین حداقل نیازهای اساسی (مانند خوراک، پوشاک، مسکن، حمل و نقل و...) میپردازد. به عبارت دیگر، فقر مطلق را میتوان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد؛ بنابراین فقر مطلق، اعم از فقر شدید است.
وی افزود: کسانی که دچار فقر شدید هستند عمدتاً افراد بیکار هستند. در حالی که اغلب کسانی که به فقر مطلق دچارند، شغل و درآمد دارند، اما درآمد آنها کفاف زندگیشان را نمیدهد. بر اساس دادههای مرکز آمار، نرخ فقر شدید در کل ایران حدود ۶ درصد با جمعیتی حدود ۵ میلیون نفر بود و برنامههایی ریخته و منابعی داده شد که بتوانیم این را از بین ببریم. در دنیا برای از بین بردن سطحبندی میکنند و بنابراین اگر ما الآن نمیتوانیم فقر مطلق را هدف قرار بدهیم، در عوض میتوانیم خطهای کمتر را بگیریم و به تدریج آن را بهبود ببخشیم.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اظهار داشت: برای اینکه این امر محقق شود چند کار را باید انجام بدهیم. یکی از آنها هماهنگی بین نهادهای عمومی دولتی، غیر دولتی و مؤسسات خیریه برای همافزایی است. نظام حمایتی ما خیلی چندگانه است و این چندگانگی تنها ویژگی ایران نیست؛ یعنی خیلی از کشورهای دنیا این تکثر را دارند ولی از طریق سازوکارهایی مثل شهرداری در برخی کشورها این هماهنگی انجام میشود. یعنی در هر شهر کسانی که در زمینه فقر کار میکنند دور هم جمع میشوند و جمعیت را بین همدیگر تقسیم میکنند. مثلا در ترکیه موقوفات و سازمانهای مردم نهاد هستند و اینها در شهرداری دور هم جمع میشوند.
وی افزود: همچنین از طریق یک سامانه متمرکز این کار میتواند انجام شود که مشخص شود هرکسی از کجا خدمات میگیرد. این سیاستی است که در برنامه هفتم طرح عنوان پنجره واحد خدمات حمایتی آمده و ما باید آن را اجرا کنیم. مقدماتش در دو دولت قبل فراهم شده و باید بتوانیم این را اجرا کنیم.
چند درصد سالمندان زیر خط فقر هستند؟
اما اگر قرار باشد از نظر وضعیت اقتصادی شرایط معیشت این خانوادهها را مورد بررسی قرار دهیم از جمعیت ۳.۳ میلیونی خانوارهای دارای سرپرست مرد سالمند بیش از دو میلیون و ۵۳۷ هزار و ۹۷۶ خانواده یعنی حدود ۷۶.۰۵ درصد این جمعیت بالای خط فقر مطلق قرار دارند و از سوی دیگر ۷۹۸ هزار و ۸۳۸ خانواده (معادل ۲۳.۹۴ درصد) نیز زیر خط فقر قرار میگیرند. از این میان حدود ۳۰۹ هزار و ۴۰۱ خانواده زیر خط فقر شدید قرار دارند که با اتکای به این آمار می توان گفت حدود ۹.۲۷ درصد از این خانوادهها زیر خط فقر شدید قرار میگیرند.
در میان خانوادههایی که زنان سالمند سرپرستی آنها را بر عهده دارند نیز بالغ بر ۹۴۸ هزار و ۹۴۹ خانواده یعنی بالغ بر ۴۷.۸۰ درصد از آنها بالای خط فقر و بیش از نیمی(۵۲.۱۹ درصد) از این خانوادهها زیر خط فقر قرار میگیرند که از این میان بالغ بر ۳۲.۴۶ درصد از جمعیت این خانوادهها زیر خط فقر شدید هستند.
به طور طبیعی حمایت از خانوادههایی که زیر خط فقر شدید قرار دارند، بخشی از وظایف حاکمیتی محسوب میشود که در این راستا برای کمک به امرار معاش این بخش از جامعه نهادهای حمایتی و صندوقهای بیمهای به ایفای نقش میپردازند. البته با این وجود همچنان بخشی از جامعه سالمندی کشور نیز فاقد حمایت محسوب میشود.
طبق آمارهای ارائه شده از میان خانوادههایی که سرپرست مرد سالمند داشته و زیر خط فقر شدید قرار میگیرند ۵۲.۹۳ درصد از آنها تحت پوشش نهادهای حمایتی بوده و ۵.۶۳ درصد از این خانوادهها تحت پوشش صندوقهای بیمهای هستند اما با این وجود همچنان بخشی ۴۷.۰۶ درصدی از خانوادههای زیر خط فقر شدیدی که سرپرستان مرد سالمند دارند از هیچ حمایتی برخوردار نیستند.
در میان خانوادههایی که سرپرست زن سالمند داشته و زیر خط فقر شدید قرار میگیرند نیز ۵۷.۷۰ درصد تحت پوشش نهادهای حمایتی و ۰.۲۴ درصد تحت پوشش صندوقهای بیمهای هستند و همچنان ۴۲.۲۹ درصد از این خانوادهها فاقد هر نوع حمایتی محسوب میشوند.
گزارش منتشر شده از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گویای آن است که بر اساس دادههای پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، در سال ۱۴۰۲ جمعیت سالمند کشور به بیش از ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار فرد رسیده است. ۳۱ درصد از افراد سالمند در خانوارهای تک نفره (سالمند تنها) زندگی میکنند و ۱۵ درصد از خانوارهای دارای عضو سالمند در دهک اول درآمدی واقع شدهاند. همچنین سهم سالمندان زیر خط فقر شدید از کل سالمندان کشور، ۱۶ درصد است و نزدیک به یک سوم از سالمندان کشور زیر خط فقر مطلق به سر میبرند. از طرفی ۳۸ درصد از خانوارهای دارای عضو سالمند، زن سرپرست هستند و بیشترین تعداد خانوار زن سرپرست دارای عضو سالمند در دهک اول و دوم واقع شدهاند که نشان از وضعیت نامناسب اقتصادی این گروه از خانوادهها دارد. بررسی وضعیت بازنشستگی سالمندان نیز نشان میدهد که ۹۱ درصد از خانوارهای دارای سرپرست سالمند فقط با مستمری یک نفر بازنشسته امرار معاش میکنند و تنها ۲۸ درصد از خانوارهای دارای سرپرست سالمند از پوشش حمایتی برخوردارند.